İşyeri çalışma ortamında çalışanların sağlık ve güvenlikleri için tehlike ve risk oluşturan çeşitli madde ve etkenlerin varlığının saptanması, düzeylerinin ölçülmesi ve gerektiğinde kontrol altına alınması amacıyla yapılan tüm faaliyetlerdir.
6331 e göre; İşverenler; Acil durumlarla mücadele için işyerinin büyüklüğü ve taşıdığı özel tehlikeler, yapılan işin niteliği, çalışan sayısı ile işyerinde bulunan diğer kişileri dikkate alarak; Önleme, Koruma, Tahliye, Yangınla mücadele, İlk Yardım ve benzeri konularda uygun donanıma sahip ve bu konularda eğitimli yeterli sayıda kişiyi görevlendirir, araç ve gereçleri sağlayarak eğitim ve tatbikatları yaptırır ve ekiplerin her zaman hazır bulunmalarını sağlar.
İSG yönetmeliğine göre İşveren, İşyerlerinde alınması gereken iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerinin belirlenmesi ve uygulanmasının izlenmesi, iş kazası ve meslek hastalıklarının önlenmesi, çalışanların ilk yardım ve acil tedavi ile koruyucu sağlık ve güvenlik hizmetlerinin yürütülmesi amacıyla; çalışanları arasından bu yönetmelikte belirtilen niteliklere haiz bir veya birden fazla işyeri hekimi, iş güvenliği uzmanı ve diğer sağlık personeli görevlendirir.
Çalışanlar; Sağlık ve güvenliklerini etkileyebilecek tehlikeleri iş sağlığı ve güvenliği kuruluna, kurulun bulunmadığı işyerlerinde ise işverene bildirerek durumun tespit edilmesini ve gerekli tedbirlerin alınmasını talep edebilir. Çalışanlar, işyerinde sağlıklı ve güvenli çalışma ortamının korunması ve geliştirilmesi için;
a) İşyeri hekimi, iş güvenliği uzmanı veya işveren tarafından verilen iş sağlığı ve güvenliğiyle ilgili mevzuata uygun talimatlara uyar
b) İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini yerine getirmek üzere işveren tarafından görevlendirilen kişi veya OSGB lerin yapacağı çalışmalarda işbirliği yapar
c) İş sağlığı ve güvenliğine ilişkin çalışmalara, sağlık muayenelerine, bilgilendirme ve eğitim programlarına katılır.
SAĞLIK RAPORLARI NE ZAMAN ALINMALIDIR: İşe girişte, İşe göre peryodik aralıklarla, Rapor sonu işe başlayışta, gece çalışmalarında, özel risk gruplarında
UYGUN İŞE YERLEŞTİRME: Çalışmaya başlamadan önce kişinin niteliklerinin belirlenmesi ve bu niteliklere uyan bir işe yerleştirilmesi amacıyla yapılan muayeneye İŞE GİRİŞ MUAYENESİ denir. Bu muayene de YAŞ: Çocuk işçi, genç işçi, CİNSİYET: Erkek işçi, Kadın işçi, SAĞLIK SORUNU: Solunum sistemi hastalıkları, dolaşım sistemi hastalıkları vs, EĞİTİM: Vasıflı, vasıfsız, ALIŞKANLIKLAR: Sigara, Alkol, vb., özelliklerine dikkat edilmelidir.
İşe giriş muayenesinde Anamnez, FM, Rutin laboratuvar tetkikleri, işin niteliğine göre özel tetkikler, gerekiyorsa koruyucu aşıların yapılması önemlidir
Bu muayeneler sonucu saptanan bazı sorunlarda bazı işlerde çalışmaya müsaade edilmez. Mesela Karaciğer hastalığı olanlar solventlerle çalışılan yerlerde, Sigara içenler Asbestle çalışılan yerlerde, Kontakt dermatiti olanlar Deterjanların olduğu yerlerde, Akciğer hastalığı olanlar Tozlu ortamda ÇALIŞTIRILMAZLAR.
Uygun işe yerleştirme Koruyucu sağlık hizmeti yaklaşımı bakımından Primer (birincil) korumadır. Bu işlemle kişinin bazı işlerde çalışmasının engellenmesi değil, kişinin niteliklerine uygun bir işe yerleştirilmesi sağlanmış olur.
İşyeri ortam faktörleri bilinmelidir. Uzman görüşü almak, işçilerin görüşlerine başvurmak önemlidir. Kesin bilgi için ortamdaki risk faktörlerinin düzeyi ölçülmelidir. Bu ölçümler İŞ HİJYENİ ÇALIŞMALARI olarak adlandırılır.
İşyeri ortamında herhangi bir etkenin saptanması durumunda çalışan sağlığının etkilenip etkilenmediğinin değerlendirilmesi gerekir. Bu konuda oluşturulmuş standartlar vardır. Bunlara “MAK-MAC” ve “ ESD-TLV “ değerleri denir. Kimyasal maddelerle ilgili tüzükte 300 den fazla maddeyle ilgili MAK-MAC ve ESD-TLV miktarları ile tozlara ait sınır değerler belirlenmiştir.
İşyeri ortamının bir METREKÜP havasında herhangi bir gazin SANTİMETREKÜP olarak kapsadığı hacim, MİLYONDA KISIM olmaktadır cm 3 / m3 (Santimetreküp/ metreküp) (Milyonda), mm3 / m3 (milimetreküp/ Metreküp) (Milyarda) Gazlar için.
Metaller (kurşun) ve tozlar için mg/ m3 (miligram/metreküp)
MAK- MAC : Müsaade Edilen Azami Konsantrasyon. MAK düzeyinin aşılması durumunda akut olarak toksik (zehirlenme) belirtilerinin ortaya çıkacağı öngörülmektedir. Bu nedenle MAK değerinin akut toksik belirtilere yol açan maddeler için kullanılması daha uygun olmaktadır.
ESD- TLV: Eşik Sınır Değer: Günlük ortalama değeri ya da eşik değeri gösterir. Etkisi uzun dönemde ortaya çıkacak (kronik) maddelerin ölçümünde tercih edilir. Çalışma süresi içinde bazı zamanlarda aşılması akut tehlike oluşturmaz. İşyerinde günlük/ haftalık ortalama değerlerin eşik düzeyi aşmaması önemlidir.
Gün ya da hafta boyunca değişik zamanlarda yapılan ölçümlerde bazen öngörülen sınır değerleri aşan değerler bulunabilir, ancak ölçümlerin ORTALAMA değeri belirlenen sınır değerin altında olmalıdır.
BİYOLOJİK İZLEME: Sağlık risklerinin değerlendirilmesi amacıyla; doku, salgı, dışkı, saç, solunan hava ya da bunların kombinasyonundaki madde ya da metabolitlerinin ölçülmesi ve değerlendirilmesine BİYOLOJİK İZLEME denir. Endüstride kimyasal maddeye maruziyetin belirli standartlara göre analizi ve yorumlanmasına ÇEVRESEL İZLEME denir. (Kişisel maruziyetin, biyolojik parametlereke göre biyolojik sıvılarda analizi ise Biyolojik İzlem olarak ifade edilir).
Örneğin; Aromatik bir hidrokarbon olan tolüen in işyeri ortamında ESD-TLV tayini Çevresel izleme, Maruz kalan kişinin kanında tolüen ya da idrarında metaboliti olan hippurik asit tayini Biyolojik izlem dir.
Değerlendirmeyi etkileyen ANA FAKTÖRLER; Ortamdaki değer (Çevresel izlem), Maruziyet değeri (biyolojik izlem), Kişisel koruyucu donanım (KKD) kullanılması.
Değerlendirmeyi etkileyen DİĞER FAKTÖRLER: Farklı yerlerde kimyasalların konsantrasyonundaki değişiklik, farklı zaman noktalarında kimyasalların konsantrasyonundaki değişiklik, partikül büyüklüğü ve partikül aerodinamik özellikleri, kimyasalın çözünebilirlik özellikleri, çeşitli emilim yolu seçenekleri (deri, sindirim vb),Koruyucu cihazlar ve etkinlikleri, solunum hacimleri, kişisel alışkanlıklar, işyeri dışındaki maruziyetler, kimyasalların vücuda toplanması.
Özetle Sağlık gözetimi denilince; Çalışanların işe giriş, peryodik ve aralıklı muayeneleri, Sağlık kayıtlarının önemli ve tutulmasının zorunluluk olduğunu, Ortamda sağlık ve güvenliği tehdit eden maddelerin tespiti ve gerekli önlemlerin alınması, Bu maddelerin MAK ve ESD değerlerinin önemli olduğunu aklımıza getireceğiz.
Biyolojizk izlem denilince; İşyeri ortamındaki maddelerin ölçümü, Sağlık için yüksekse önlemlerin alınması, Çalışanların maruziyetinin saptanması ve başta primer korunma olmak üzere önlemlerin alınması aklımıza gelmelidir.
ÇALIŞMA ORTAMI GÖZETİMİ
İşletme; İş sağlığı ve Güvenliği (İSG) hizmetlerinin odaklandığı kurum, risklerin üretildiği yer, odaklanılan kişi ise gerekli önlemler alınmadığında bu risklerden etkilenen çalışandır.
İş Sağlığı Gözetimi: Çalışanlar, Üretim sistemleri, Çalışma ortamı, Çalışma koşulları, Çalışma alanları, Hammadde, ara ürün, ürün ve atıklar, çevreleyen sistemler arasındaki ilişki ve etkileşimleri inceler, değerlendirir ve girişimde bulunur.
Risklerden Korunma İlkeleri:
a) Risklerden kaçınmak
b) Kaçınılması mümkün olmayan riskleri analiz etmek
c) Risklerle kaynağında mücadele etmek
d) İşin kişilere uygun hale getirilmesi için işyerlerinin tasarımı ile iş ekipmanı, çalışma şekli ve üretim metotlarının seçiminde özen göstermek, özellikle tekdüze çalışma ve üretim temposunun sağlık ve güvenliğe olumsuz etkilerini önlemek, önlenemiyor ise en aza indirmek.
e) Teknik gelişmelere uyum sağlamak
f) Tehlikeli olanı tehlikesiz veya daha az tehlikeli olanla değiştirmek
g) Teknoloji, iş organizasyonu, çalışma şartları, sosyal ilişkiler ve çalışma ortami ile ilgili faktörlerin etkilerini kapsayan tutarlı ve genel bir önleme politikası geliştirmek.
h) Toplu korunma tedbirlerine, kişisel korunma tedbirlerine öncelik vermek
i) Çalışanlara uygun talimatlar vermek.
Çalışma ortamı gözetiminde amaç, İşyerinde sağlıklı ve güvenli çalışma ortamı oluşturmaktır. İşyerinde sağlık ve güvenlik risklerine karşı yürütülecek her türlü koruyucu, önleyici ve düzeltici faaliyetleri kapsar.
Gözetim; Gözetleme, nezaret etme, kontrol amaçlı izleme anlamlarını taşır.
Duyu organları (bak, dinle, hisset) Gözle, kulakla, dokunma-hissetme duyuları ile ortamdaki şartlar görülebilir, duyulabilir, hissedilebilir.
GÖZLE (gözetim): Ortamdaki toz, duman, buhar gibi olumsuz unsurlar, düzensizlik, organizasyonsuzluk, çalışma sistemlerindeki bozukluk, eksiklik ve aksaklıklar, makinaların koruyucu sistemlerinin durumu, çalışanların davranışları, kurallara uyup uymadıkları gibi hususlar görülüp gözetilebilir.
KULAKLA (dinlemek): Ortamdaki seslerin rahatsız edici olup olmadığı farkedilebilir. Ortamın ısısı (sıcaklığı, soğukluğu), nemli olup olmadığı, hava akımlarının olup olmadığı, solunan havanın kalitesi anlaşılabilir, kötü kokular ve titreşimler hissedilebilir.
İş yeri hekimi ve İş güvenlik uzmanı; Binaları, yangın ve acil çıkışları, yangın mücadele donanımlarını, makine koruyucularını, paratonerleri, kaldırma araçlarını, basınçlı kapları, döner aksam koruyucularını gözler ve ilgili çalışmaları kaydeder, risk değerlendirmesini yapar.