Bir toplumdaki hastalık, kaza ve sağlıkla ilgili durumların dağılımını, görülme sıklığını ve bunları etkileyen faktörleri inceleyen bir çalışma alanı/ bilim dalıdır.
Epidemiyolojinin Sınıflaması
- I- Gözlemsel Çalışmalar
- Tanımlayıcı (destkriptif) çalışmalar
- Analitik (Çözümleyici) çalışmalar (Neden-Sonuç ilişkisini araştırır)
- Vaka- Kontrol
- Kesitsel
- Kohort
- II- DENEYSEL ÇALIŞMALAR (Tedavi ve koruma amaçlı müdahalelerdir)
- Klinik Araştırmalar
- Saha çalışmaları
- Toplum taramaları
- III- METODOLOJİK ÇALIŞMALAR
- Testlerin tanı koymadaki geçerliliğini ölçen çalışmalar
- Gözlemciler arası veya gözlemci içi güvenirlik tutarlığını ölçen çalışmalar
- Yöneylem çalışmaları
ARAŞTIRMA TİPLERİ DİĞER ADLANDIRMA ARAŞTIRMA GRUBU
*Gözlemsel Araştırmalar
Vaka Raporları Vaka Serileri Hasta
*Çözümleyici Araştırmalar
Kesitsel Araştırmalar Prevalans Araştırmaları Bireyler
Vaka-kontrol Araştırmaları Retrospeksif Araştırmalar Bireyler
Kohort Araştırmaları Prospektif Araştırmalar Bireyler
*Deneysel Araştırmalar
Klinik Araştırmalar Kontrollü Araştırmalar Hastalar
Saha Araştırmaları Sağlıklı Kişiler
Toplum Araştırmaları Önleme Araştırmaları Toplum
ARAŞTIRMA YÖNTEMİ HESAPLANABİLECEK ÖLÇÜT (ler)
A-Gözlemsel Araştırmalar
1-Tanımlayıcı Araştırmalar
- Olgu Sunumları Yüzdelik, Frekans, Oran, Orantı
- Sürveyans Sistemleri
- Vaka Serileri
2-Analitik Araştırmalar
- Kesitsel Araştırmalar Prevalans
- Vaka Kontrol araştırmaları Tahmini Relatif Risk (OR)
Relatif Risk (RR)
- Kohort Tipi araştırmalar
B- Deneysel Araştırmalar Risk/Risk Ratio, Atfedilen Risk
Korunulabilir Risk
*Tanımlayıcı Epidemiyolojik Araştırmalar;
- Bir toplum grubunda herhangi bir sağlık probleminin veya olayın sıklığını belirlemek,
- Bu sağlık Probleminin kimlerde, nerede ve ne zaman görüldüğünü saptamak,
- Bu bilgiler doğrultusunda bu sağlık problemi ile sağlık problemine neden olabilecek faktörleri ortaya çıkarmak amacı ile planlanan epidemiyolojik araştırmalardır.
- Bu tip araştırmalar için başlıca veri kaynakları nüfus kayıtları, hastane kayıtları ve kişisel sağlık fişleri gibi düzenli tutulan kaynaklardır.
*Çözümleyici Epidemiyolojik Araştırmalar (Analitik Epidemiyolojik Araştırmalar)
- Bu tip araştırmalarda amaç herhangi bir sağlık problemi ile bu sağlık problemine neden olduğu düşünülen sebep arasındaki ilişki hipotezinin ispatlanmasıdır.
- Bu hipotiz genellikle tanımlayıcı epidemiyolojik araştırmalar sonucu ortaya atılmakta olup çözümleyici epidemiyolojik araştırmalar ile ispatlanmaya çalışılmaktadır.
*Kesitsel Araştırmalar; Belirli bir toplumda belirli bir zamanda bir sağlık problemi veya sağlık ile ilişkili bir olayın sıklığını belirlemek için yapılır.
*Prevalans Araştırmaları da denmektedir.
*Bu tip araştırmalar genellikle toplumda bir sağlık probleminin boyutunu ortaya çıkarmak veya yeni bir teşhis yönteminin değerlendirilmesi için kullanılan yararlı araştırmalardır.
*Kesitsel Araştırmalar genellikle belli bir bölgedeki tüm toplum üzerinde veya belli bir sağlık problemi açısından yüksek risk taşıyan belli gruplar üzerinde uygulanabilmektedir.
*Kesitsel araştırmalar zaman ve ekonomik yönden tasarruf sağlamak amacı ile tüm toplum yerine bu toplumdan seçilen ve toplumu kalitatif ve kantitatif açıdan temsil edebilme yeteneği olan bir örnek üzerinde yapılmaktadır.
*Kesitsel araştırmalarda sağlık problemi veya sağlık ile ilişkili bir olayın sıklığının belirlenmesinde fizik muayene, laboratuvar incelemeleri gibi tanı yöntemlerinin yanı sıra kişilerden bir konu hakkında direkt olarak bilgi almayı sağlayan ve son yıllarda sıklıkla kullanılan anket yönteminden yararlanılmaktadır.
*Kesitsel araştırmalar sonucunda toplumdan seçilen örnek üzerinde saptanan sağlık problemi sıklığı bir takım istatistik yöntemler kullanılarak tüm toplum hakkında bu sağlık probleminin sıklığı açısından genel bir fikre sahip olunur.
Vaka Kontrol Araştırmaları;
- Herhangi bir sağlık problemi ile bu sağlık problemine neden olan faktörler arasındaki ilişkileri inceler.
- Belli bir sağlık problemine sahip olan bireylerden oluşan bir grup (vaka grubu) ile bu sağlık problemine sahip olmayan bireylerden oluşan sağlıklı grup (kontrol Grubu) oluşturulur.
- Daha sonra her iki grupta bu sağlık problemine sebep olduğu düşünülen nedenin ne boyutta bulunduğu belirlenerek vaka ve kontrol gruplarında bu nedenin boyutu açısından bir fark olup olmadığı araştırılır.
- Retrospektif planlanmış çalışmalardır. Yani neden-sonuç ilişkisi oluştuktan sonra planlanırlar.
- Sıklıkla klinik çalışmalarda gözlemlenen neden-sonuç ilişkisini araştırmak amacı ile kullanılır.
- Vaka ile kontrol grubunun karşılaştırılması esasına dayanır.
Kohort Araştırmaları;
- “insidans” veya “Prospektif araştırmalar” olarak da adlandırılır.
- Sözlük anlamı: “Belli bir özellik açısından benzer olan bireylerden oluşan grup” olarak tanımlanır.
- Herhangi bir sağlık problemi ile bu sağlık problemine neden olabileceği düşünülen sebep arasındaki ilişkiyi saptamak amacı ile planlanan çözümleyici epidemiyolojik araştırmalardır.
- İncelenen sağlık problemi açısından tamamen sağlıklı olan kişilerden oluşan toplumdan iki grup seçilir.
- Gruplardan birisi sağlık problemine neden olduğu düşünülen sebebe maruz bırakılırken, diğer grup aynı sebebe maruz bırakılmayarak her iki grup sağlık probleminin latent dönemi süresince izlenir.
- Gruplarda sağlık probleminin ortaya çıkma sıklıkları (insidans) her iki grupta kıyaslanarak sağlık problemi ile sebep arasındaki ilişkinin varlığı epidemiyolojik ölçütler ile ortaya çıkarılır.
Relatif Risk: Kohort araştırmalarında sağlık problemi ile sebep arasındaki ilişkiyi ortaya koyan en önemli ölçüt RELATİF RİSK olup, Relatif Risk etken’e maruz kalan gruptaki sağlık problemi sıklığına bölümü sonucu elde edilmektedir.
Relatif risk bir olay ile o olaya sebep olabileceği düşünülen neden arasındaki ilişkiyi ölçen bir ölçüt olup sadece kohort araştırmalarında kullanılabilmektedir.
Relatif risk 1 den ne kadar fazla ise sebebin sağlık probleminin oluşumundaki rolü o derece fazladır. Relatif risk 1 e eşit ise sağlık problemi ile neden arasında bir ilişki bulunmamaktadır.
Atfedilen Risk: Sağlık problemine neden olduğu düşünülen sebep’in sağlık probleminin oluşumunda ne kadar katkısı olduğunu belirten bir ölçüt olup atfedilen risketken’e maruz kalan gruptaki sağlık problemi insidansının etken’e maruz kalmayan gruptaki sağlık problemi insidansının farkı ile hesaplanmaktadır.
Prevalans Hızı : Herhangi bir anda ya da belirli bir sürede, bir toplumda bulunan eski ve yeni oldugaların sayısının aynı toplumda o hastalık için risk altında bulunan kişi sayısına bölünmesiyle hesaplanır.
Belirli bir zaman aralığında Mevcut bulunan
Toplam olgu sayısı
Prevalans Hızı = _________________________________________ X Katsayı
Aynı sürede bu hastalığın incelendiği toplam nufüs
İnsidans ile prevalans arasındaki temel fark; Prevalansta hastalığın başlangıç zamanının bilinmesine gerek olmamasıdır.
İş Kazası İnsidansı hızı ; Belirli bir Sürede toplam kaza sayısının; Aynı sürede risk altındaki ortalama işçi sayısına bölünüp , 100 ile çarpılması ile bulunur.
İş Kazası Ağırlık Hızı; Kaza nedeniyle kaybedilen toplam iş gününün, aynı süredeki toplam çalışma saatine bölünüp 1000 ile çarpılması ile bulunur.
İnsidans Hızı: Bir toplumda belirli bir sürede meydana gelen yeni olguların sayısının, risk altındaki topluluğun sayısına bölünmesiyle hesaplanır. Belirli bir zaman diliminde sağlıklı kişilerin bir hastalığa yakalanma sıklığını ifade eder.