KİMYASAL MADDENİN DEĞİŞTİRİLMESİ (TÜM / KISMİ)
EC Direktifine göre tehlikeli kimyasal maddelerin oluşturduğu riskleri ortadan kaldırmak veya riski azaltmak için öncelikle, bu maddenin kullanılmaması veya yerine geçebilecek başka bir madde kullanılması sağlanmalıdır. Proses için kimyasal madde değiştirilmesinde, iki ana problem ortaya çıkmaktadır ve genellikle madde değiştirmek çok zordur.
-Kullanılan kimyasal maddenin yerine kullanılabilecek başka bir madde bulmak kolay değildir.
-Teknik olarak değişimin yapılacağı kimyasal madde de farklı düzeyde tehlike oluşturabilir ve buna göre değerlendirme yapılmalıdır.
İlk problemin çözümü prosesin teknik özelliklerine bağlıdır. İkinci problemin çözümünde ise aşağıdaki yöntem kullanılır.
Örnekte, Kullanılan tehlikeli kimyasal maddenin yerine başka bir kimyasal madde kullanılması mümkün. Yerine kullanılacak kimyasal maddenin tehlike seviyesi, diğerine göre daha az. Bu gibi durumda , Her iki maddeye ait sağlık ve güvenlik yönünden özel bilgi bulunmuyor ise, öncelikle bu maddelerin sağlık ve güvenlik yönünden değerlendirilmesi ve karşılaştırılması gerekir. Değerlendirme ve karşılaştırma metodu, kimyasal maddelerin R risk durumlarının incelenmesine dayanır. Her iki maddenin R risk durumları göz önünde bulundurularak, her iki madde aşağıda belirtilen özelliklerine göre bir tablo halinde değerlendirilir. Yeni kullanılacak kimyasal madde, her sütunda, daha az risk faktörü oluşturuyor ise kimyasal madde değişiminin uygun olduğu sonucu ortaya çıkar. Tabloda;
Risk Derecesi; Çok Yüksek, Yüksek, Orta, Az, İhmal edilebilir diye sıralanır
Akut Sağlık Riski; Her aşamada riskli, Deri ve solunum yollarında hassasiyet oluşturanlar, Nemli çalışma ortamlarında cilt rahatsızlıklarına yol açanlar, Tehlikeli olmayan kimyasal maddeler
Kronik Sağlık Riski; Binde birden daha fazla kanserojen madde içeren çözeltiler, Binde 0,5 den daha fazla kategori 1 ve 2 de yer alan üreme için toksik içeren çözeltiler, Yüzde 5′ den fazla kategori 3 de yer alan üreme için toksik içeren çözeltiler..
Yangın ve Patlama Riski; Yanıcı ve patlayıcı, Daha düşük oranda yanıcı ve patlayıcı, Sadece yanıcı veya patlayıcı, Fazla yanıcı olmayan kimyasal maddeler, Yanıcı olmayan kimyasal maddeler
Maruziyet Potansiyeli; Buhar basıncı 250 den yüksek olan gaz ve sıvılar ile Toz oluşturan katılar ve aerosoller, Buhar basıncı 50- 250 arasında olan sıvılar, Buhar basıncı 10- 50 arasında olan sıvılar (su hariç), Buhar basıncı 2-10 arasında olan sıvılar, Buhar basıncı 2 nin altında olanlar, toz olmayan katılar.
Prosese bağlı tehlikeler; Açık prosesler Direk deri teması olan prosesler Geniş alanda yapılan uygulamalar, Kapalı sistem proses olmasına rağmen dolum, örnekleme, temizlik sırasında kimyasal maddenin yayılma riski bulunur, Hiçbir şekilde yayılımın olmadığı lokal havalandırma bulunduran kapalı sistemler.
Örnek bir uygulama ile şöyle açıklayabiliriz;
Bir işyerinde proseste Benzen kullanılmaktadır. IARC Sınıflandırmasında 1.grupta yer alan benzen, insanlar için kanserojen olarak bilinmektedir. Proseste benzen yerine alternatif olarak toluen kullanılmak istenmektedir. Proses kapalı sistemdir ancak yine de kimyasal maddelerin ortama yayılma riski bulunmaktadır.
Değerlendirme yapılırken ilk önce bu kimyasal maddelere ait R risk durumları belirlenir.
Benzen; R11;R45;R48/23/24/25
Toluen R11; R20
Risk derecesi ve Risk tablosu, benzen ve toluen için doldurulduğunda;
Akut Sağlık Etkisi; Benzen için Yüksek, Toluen için Orta
Kronik Sağlık Etkisi; Benzen için Çok yüksek, Toluen içinbu risk yok.
Yangın ve Patlama Riski ; Benzen için de Toluen için de Yüksek
Maruziyet Potansiyeli; Benzen için Yüksek, Toluen için Orta,
Prosese Bağlı Tehlikeler, Benzen için de Toluen içinde Orta olarak sıralanır.
Bu sıralamaya göre tablo değerlendirildiğinde, Toluenin her açıdan risk için, benzenle aynı seviyede veya daha az riskli olduğu görülmektedir. Buna göre çalışanların sağlık ve güvenliğini korumak için bu proseste benzen yerine toluen kullanılmalıdır diye karar verilir.

• 9 Mayıs 2021
• Dr. Abdullah İnan
• işyeri hekimliği ders notları