Elektrik enerjisini oluşturan, akımı sağlayan elektronlardır. Elektrik (-) negatif yük sahibi elektronların ve iyonların hareketi sonucu oluşan yük akımıdır.

Elektronlar (-) den  (+) yönüne doğru hareket eder. Bu harekete elektrik akımı denir. Birimi ise AMPER dir.  Sembolu A, elektrikte akım şiddeti birimidir.

Birim zamanda geçen elektrik yükü miktarına elektrik akımının ŞİDDETİ denir. Bir iletkenin belli bir kesitinden saniyede  1 Coulomb elektrik yükü geçerse, akım şiddeti 1 A olur.

Akım, iki nokta arasındaki potansiyel farkı nedeniyle oluşur ve şiddeti   I = V/R  şeklinde hesaplanır.

V: Potansiyel Farkı (Volt)

R: Direnç (Ohm)

I: Akım Şiddeti (Amper)

*Gerilimi ölçmek için VOLTMETRE kullanılır. Voltmetre gerilimi ölçülmek istenen elemana Paralel bağlanır.

*Akım ölçmek için AMPERMETRE kullanılır.  Ampermetre ise devre kesilerek akımı ölçülmek istenen elemana seri olarak  bağlanır.

*Direnç ölçümü için OHMMETRE  kullanılır. Direnç ölçümü için elemanın devre bağlantısının kesilmesi gerekir.

Atomların dış yörüngelerindeki elektron sayısı dörtten az (1, 2,3) olan elementlere İLETKEN denir. Bu elementler elektrik akımını iyi iletirler.

Tüm metaller iletkendir. İnsan vücudu iyi bir iletkendir. İyonlara sahip sıvılar iyi bir iletkendir ve bunlara ELEKTROLİT adı verilmektedir.

Saf su yalıtkan, günlük hayatta kullandığımız içme suyu iletkendir. Toprak içerisinde su olduğu için iletkendir.

Gazlar genelde yalıtkandırlar; fakat iyonlarına ayrılmış gazlar iletkenlik kazanırlar.

Atomların dış yörüngelerindeki elektron sayısı 8 olan tüm elementlere YALITKAN denir.

Yalıtkan gereçler elektriği iletmezler.

Son yörüngelerindeki elektron sayısı 5, 6, 7 olan elementler ise bir noktaya kadar yalıtkandırlar.

Yalıtkan cisimlerde serbest elektronlar yok denecek kadar azdır. Cam, Kauçuk, pamuk, yağ ve hava yalıtkan maddelere örnek olarak gösterilebilir.

Atomların dış yörüngelerindeki elektron sayısı 4 olan elementlere YARI İLETKEN denir. Silisyum, germanyum gibi maddeler örnek olarak verilebilir.

Elektrik akımını meydana getiren elektronlar, elektrik devresinden geçerek alıcıda başka bir enerjiye dönüşür.

*Elektrik alıcılarının çalışması için sürekli elektrik akımı geçmelidir.

*Bu akım alıcının devresine bağlanan elektrik enerji kaynağı ile temin edilir.

*Enerji kaynağının bir ucundan çıkan elektronlar iletken-alıcı-iletken yolunu takip ederek diğer  ucuna ulaşır.

AÇIK DEVRE:  Elektrik devresindeki anahtarın açık durumda olduğu, devreden akımın geçmediği ve alıcının çalışmadığı devredir. İletkenlerin kopması, sigortanın atması, ek yerlerinin temas etmemesi de açık devreyi oluşturur.

KAPALI DEVRE:  Elektrik devresinde, anahtar kapalı ve devre akımının normal olarak geçtiği, alıcının çalıştığı devredir.

ALTERNATİF AKIM: Zamana bağlı olarak periyodik bir şekilde yön ve şiddet değiştiren akıma “Alternatif Akım (AC)” denir. Alternatif akımın şiddeti kaynağın gücüne bağlıdır.

Alternatif akım büyük elektrik devrelerinde ve yüksek güçlü elektrik motorlarında kullanılır. Evlerimizdeki elektrik alternatif akım sınıfına girer.

DOĞRU AKIN: Zamanla yönü ve şiddeti değişmeyen akıma doğru akım denir.  DC ile gösterilir.

Doğru akım genelde elektronik devrelerde kullanılır. En sabit doğru akım kaynakları da pillerdir.

KISA DEVRE: Elektrik devresinde, devre akımının alıcıdan geçmeden kısa yoldan devresini tamamlamasıdır. Bu istenmeyen bir devre şekli olup üretece elektrik tesislerine zarar verebilir.

Devre elemanlarının korunması için sigorta konulmasının gereği kısa devrelerde daha iyi anlaşılır. İletkenlerin yalıtkanlıklarının özelliğini kaybederek birbirine temas etmesi, üretecin kısa devre olması veya alıcının kısa devre olması şeklinde ortaya çıkabilir.

Elektrik akımı devresini direnci en küçük olan yerden tamamlandığından, kısa devre durumunda devreden büyük değerde akım geçerek sigortanın açmasına neden olur.

Kısa devreler gerilim altındaki iletken kısımların birbirine veya nötrü topraklanmış olan döşemlerde toprağa teması ile kısa devre vuku bulur.  Kısa devre genellikle bir fazda (kutup) ve kısa zamanda öbür fazlara başlayarak üç kutuplu kısa devreye dönüşür.

KISA DEVREYE YOL AÇAN ETKENLER

İç Etkenler: İletkeni saran yalıtkanın delinmesine neden olan aşağıdaki elektriksel nedenlerdir.

*İletkenin aşırı yüklenmesi (fazla akım çekmesi) sonucu aşırı ısınmaya başlaması yalıtkanın bozulmasına ve dolayısı ile ark meydana gelmesine neden olur.

*Yıldırım düşmesi ve açma kapama sırasında meydana gelen iç aşırı ya da dış aşrı gerilimlerde yalıtkanın delinmesine neden olur.

*Yalıtkan malzemenin eskimesi ve kusurlu olması da kısa devreye neden olur.

DIŞ ETKENLER

Genelde gerek dağıtım hatları  gerekse de şalt merkezlerimiz dışarıda olduğundan hava hattına;

*Ağaçların düşmesi,

*Uzun kanatlı kuşların iletken aralarına girmesi,

*Çok sayıda kuş sürüsünün faz iletkenleri arasına girerek uçması,

*İletkenlerin buz yüküne girip traverslerin bükülmesi, kopması, devrilmesine neden olmaları,

*İletkenlerde oluşan buzun düşmesi sonucu  meydana gelen çırpmalar,

*Kamçılamalar vs. gibi etkenler iletkenleri ya birbirlerine ya da toprakla temas ettirerek kısa devreye neden olurlar.

Yer altı kablolarında ise;

*Kazma darbesi,

*Ağır iş makinelerinin yaptıkları çalışmalar yalıtkan kılıfın zedelenmesine,

*Hava hatlarında avcıların, çocukların, çobanların bilerek ya da bilmeyerek izolatörleri kırmasından meydana gelen delinme ile baş gösteren atlamalar, Yetkili ya da yetkisiz kişilerin yapmış olduğu yanlış

Manevralar sonucu örneğin yük altında ayırıcı açılıp kapatılması, yanlış bağlama ile fazlar birbirleriyle karşılaşır bu da kısa devreye neden olur.

Elektriğin Yol açabileceği 3 tür yaralanma vardır: Çarpılma, Yanıklar, Düşmeden doğan kırılma ve burkulmalar.

Elektrik akımı, insan üzerinden yolunu tamamlar.  Çarpmanın ciddiyeti;

• Akımın vücut içinde geçtiği yola,
• Akımın büyüklüğüne,
• Geçen süreye bağlıdır.

Düşük gerilim tehlikenin az olması anlamına gelmez.

1 mA  : Sadece Gıdıklanma Hissi

5 mA :  Hafif bir şok, Rahatsız edici fakat acı vermez. Çoğu insan bu akımdan kendi kendine kurtulabilir.

6-25 mA :Acı verici  bir şok. Kas kontrolü kaybolur. Dondurucu akım denilen bölgenin başlangıcıdır. Kendi kendine bu akımdan kurtulmak mümkün olmayabilir. (erkekte  9-30 mA dir)

50-150 mA: Çok acı verici şok. Solunum durur, kaslar kasılır, Ölüm olasılığı vardır.

1-4,3 A : Kalp ritmi bozulur, Kaslar kasılır, Sinir hasarları oluşur, Ölüm olasılığı daha yüksektir.

10 A:  Kalp durması ve ciddi yanıklar oluşur. Ölüm muhtemeldir.

15 A :  Tipik bir sigorta veya devre kesicinin devreyi açtığı en düşük akım.

Bu etkiler Gerilimin 600 V’ tan küçük olduğu durumlardadır. Daha yüksek gerilimler ciddi yanıklara sebep olabilir.

Aralarında gerilim farkı olan iki tele dokunulursa akım yüksek gerilimden düşük gerilime gitmek isteyeceğinden insan çarpılır. O halde çarpılmanın gerçekleşmesi için;

*Dokunulan iki nokta arasında gerilim farkı olması ve

*Akımın devreyi insan üzerinden tamamlaması gerekir.

Yüksek gerilimlerde vücuda uygulanan elektriksel alan şiddetinin daha fazla olması nedeniyle dolaşım sistemi dışındaki bir çok organ da iletken hale gelir.

Özellikle iletim yolunda bulunan deri dokusunun direnç etkisi nedeniyle oluşan aşırı ısı doku yanmasına neden olur.

Genellikle alçak gerilime maruz kalan vücutta şok, yüksek gerilime maruz kalan vücutta ise ağır yanıklar meydana gelir.

NE YAPMALI?

Ana sigortayı kapatın. Eğer bu mümkün değilse elektrik çarpmasına neden olan cihazı fişten çıkarınız.

Eğer elektrik kesilemiyorsa çarpılan kişiye dokunmadan elektrik akımından uzaklaştırın.

Nefes alıp almadığını ve nabzını kontrol edin. Gerekiyorsa ve eğer bu konuda bilgili iseniz suni teneffüs ve/veya kalp masajı uygulayın.

Yardım çağırın (112)

Elektrik çarpması sırasında oluşmuş olabilecek kırılma ya da yaralanma durumları ile ilgileniniz.

Çarpılmadan dolayı bilinç kaybı olabilir, çarpılan kişiyi gözlem altında tutun ve her durumda doktora başvurmasını sağlayın.

ELEKTRİK TESİSATININ YETERSİZLİĞİ ( Tehlikeli  Durumlar)

*Kabloların taşıma kapasitesinden yüksek akımlar taşıması

*Örneğin uzatma kablosu ile elektrik sobası veya anlık su ısıtıcılarının çalıştırılması

*Genellikle kullanılan sigortalar uzatma kablolarının dayanma sınırının üstünde akımlara izin verir.

*Kabloların aşınmış ve ekli olması da tehlikeli durumlara yol açar.

AŞIRI YÜKLENME (Tehlikeli Durum); Aynı prizden çok fazla elektrikli aletin beslenmesi tellerin ısınmasına, erimesine ve yangına sebep olabilir

Duvarların içinden geçen teller bile aşırı yüklenme durumunda yanabilir.

GENEL GÜVENLİK: Elektrik tesisatı cins ve hacmine göre ehliyetli elektrikçiler tarafından tesis edilerek bakım ve işletmesi sağlanmalıdır. Bu hususta Elektrik ile ilgili Fen Adamlarının Yetki ve Sorumlulukları Hakkında Yönetmelik hükümlerine uyulmalıdır.

1.nci Grup: En az 3 veya 4 yıl yüksek teknik öğrenim görenler

2.nci Grup: En az 2 yıllık yüksek teknik öğrenim görenler ile ortaokuldan sonra en az 4 veya 5 yıl mesleki ve teknik öğrenim görenler

3. ncü Grup: En az lise dengi mesleki ve teknik öğrenim görenler, lise mezunu olup bir öğrenim yılı süreyle Bakanlıkların açmış olduğu kursları başarı ile tamamlamış olanlar ile 3308 sayılı Çıraklık ve Mesleki Eğitim Kanunu’nun öngördüğü eğitim sonucu ustalık belgesi alanlar.

YETKİLER

Elektrik iç tesisi plan, proje hazırlanması ve imzalanması işlerinde

1.grup: 50 KW,  2. Grup: 30 KW,    3.Grup : 16 KW

Elektrik iç tesisi Yapım İşlerinde

1.Grup : 150 KW- 400 V,  2. Grup : 125 KW- 400 V, 3. Grup  75 KW- 400 V

İşletme ve Bakım işlerinde

1.Grup: 1500 KW – 35 KV,   2.Grup:  1000 KW- 35 KV,  3.Grup  500 KW- 400 KV

Muayene ve Kabul işlerinde ise; Tüm gruplar kendileri tarafından yapılan tesislerin bakım, muayene, bağlantı ve kabulü için gerekli işlemlerin tamamlanmasını yapmaya YETKİLİDİR.

KÜÇÜK GERİLİM KULLANMAK: 42 Voltun altındaki gerilimler emniyetli gerilimlerdir. Elektriğe temas ihtimalinin çok olduğu veya çok iletken ortamlarda küçük gerilim kullanmak uygun bir emniyet tedbiridir. Seyyar lambalarda, kazan içi gibi çok iletken ortamlarda

Aşırı akımlardan korunmak, Tesislerdeki elektrik donanımlarının aşırı akımlara karşı korunması genel olarak SİGORTALAR veya KAÇAK AKIM RÖLELERİ ile yapılır.

SIFIRLAMA: Elektrikli aygıtların metal bölümleriyle nötr iletkeninin birbirine bağlanmasına sıfırlama denir.

Topraklamaya göre daha kolay ve ucuz olan sıfırlama yöntemine, elektrikli aygıtta herhangi bir kaçak olduğunda kısa devre oluşur ve sigorta atarak cihazın enerjisini keser.

<

p style=”text-align: justify;”>SIFIRLAMANIN SAKINCALARI;
*Binayı besleyen ana kolon hattının kopması sonucu yeniden bağlantı yapılırken nötr ve faz uçları yer değiştirebilir. Bu durumda sıfırlamayla korunan aygıtın gövdesine faz gider, sigorta atmaz.

*Sıfırlamayla korunan aygıtın besleme kablosunda nötr hattı koptuğunda faz alıcının gövdesine gider, sigorta atmaz.

AŞIRI AKIMLARDAN KORUNMAK;

• Sigorta aşırı akım geçmesi durumunda devreyi keser,
• Sigorta telininin erimesi veya
• Devre kesicinin mekanik olarak devreyi açması ile akım kesilir.
• Devre kesiciler cihazları korur.

AŞIRI AKIMLARDAN KORUNMAK:

Kaçak Akım Rölesi insanları korumak için geliştirilmiştir.

*Devreye giren akımla çıkan akım arasında fark olması durumunda devreyi keser

*Akımların farklı olması herhangi bir elemanda bir kaçağın olması demektir ve toprak hatası adını alır.

*Eğer bir toprak hatası sezilirse kaçak akım rölesi saniyenin kırkta biri kadar bir sürede devreyi keserek çarpılmayı önler.

KORUMA TOPRAKLAMASI;

Elektrik tesislerinde topraklamanın amacı; elektrikli cihazları kullananların can güvenliğini sağlamak, cihazların tahrip olmasını önlemek ve sistemin toprak katsayısının 0,8 ve daha küçük değerlere düşmesini sağlamaktır.

Elektrik tesisatının akım derecesinde bir toprak kısa devresi (nötrü direk topraklı şebekelerde) veya bir toprak kaçağında (nötrü izoleli şebekede) arıza noktasından toprağa yayılan akım, gerilim altında olmaması gereken tesisat kısmında ve toprak kitlesi üzerinde bir gerilim düşümü meydana getirir.

Bu da civardaki canlılar için öldürücü olabilir.

İşte elektrikli cihazların gövdeleri gibi gerilim altında olmaması gereken yerlerde oluşan gerilimi toprağa iletmek için TOPRAKLAMA yapılır.

Bu açıklamadan sonra topraklama; gerilim altında olmayan bütün tesisat kısımlarının, uygun iletkenlerle toprak kitlesi içerisine yerleştirilmiş bir iletken cisme bağlanmasıdır şeklinde tanımlanır.

Canlıların emniyetini sağlamak amacı ile tesisatın akım devresine ait olmayan kısımlarının (elektrikli cihazların metal gövdeleri gibi) topraklanmasına KORUMA TOPRAKLAMASI denir.

İşletme akım devresine ait bir noktanın (trafoların veya alternatörlerin yıldız noktaları gibi) topraklanmasına ise  İŞLETME TOPRAKLAMASI denir.

Koruma topraklamasında, topraklama direnci uygun olmalı, En büyük kaçağı iletecek kapasitede olmalı, Topraklama iletkeni kimyasal ve fiziksel etkilerden korunmalı, Kolay kontrol edilebilir olmalıdır.

KORUYUCU AYIRMA: Elektrik tüketicilerinin akım devrelerini bir ayırma transformatörü ya da motorgeneratör aracılığıyla besleme şebekesinden ayırmaktır.

EMNİYET MESAFELERİ KOYMAK: Yüksek gerilim taşıyan elektrik hatlarında, temas olmazsa bile, belli bir mesafeye kadar yaklaşıldığı durumda elektrik atlaması ve çarpılmalar meydana gelebilmektedir.

Bu tür kazaların önüne geçilebilmesi için EMNİYET MESAFELERİ BIRAKILMAKTADIR.

ÇİFT İZOLASYON YAPMAK: Bazı seyyar makinelerin veya ev eşyalarının topraklama yapımasındaki zorluklar nedeniyle ve daha emniyetli olması için ÇİFT İZOLASYON YAPILMAKTADIR.

Bu tür makinelerin gövde topraklaması yapılmadan emniyetli şekilde kullanılması mümkün olmaktadır. (Tamir bakım esnasında cihazın çift izolasyon özelliğinin bozulmamasına dikkat edilmelidir.

YANGINA KARŞI TEDBİR: Yangınların başlamasında en önemli sebep elektriktir. Bu sebeple elektrik tesisatının aşırı ısınmaya sebep olmayacak ve Hassas bölgelerde kıvılcıma sebep olmayacak şekilde tesis edilmeli, emniyet tedbirleri alınmalı, periyodik kontrol ve bakımlar yapılmalıdır.

HAVA HATTI İLETKENLERİNİN AĞAÇLARA OLAN EN KÜÇÜK YATAY UZAKLIKLARI

Hattın izin verilen en yüksek sürekli  işletme gerilim (KV)                         YATAY UZAKLIK

0-1  (1 dahil)                                                                                                       1 Metre

1-170 (170 hariç)                                                                         2,5 Metre

170                                                                                                      3 Metre

170- 420                                                                                           4,5 Metre

• Dr. Abdullah İnan
• elektrik işlerinde isg
• Hazırlık notları
• mayıs 2019
• ÖSS