Meslek Hastalığı; Sigortalının çalıştırıldığı işin niteliğine göre, tekrarlanan bir sebeple veya işin yürütüm şartları yüzünden uğradığı, geçici veya sürekli hastalık, sakatlık veya ruhi arıza halleridir.
Yükümlülük Süresi: Zararlı mesleksel etkinin sona ermesi ile hastalığın ortaya çıkması arasında geçebilecek, kabul edilebilir en uzun süredir. Yükümlülük süresi devletin sorumluluğunu gösterir.
Maruziyet Süresi: Zararlı etkenin başlamasıyla hastalık belirtilerinin ortaya çıkması için gereken en az süredir.
Meslek hastalığının oluşumu, etkenle temas başladıktan sonra 1 hafta- 40 yıl arasında oluşabilir.
Çalışanın maruziyet değerlendirmesinde dikkate alınması gereken; Maruziyetin türü, Maruziyetin süresi, Maruziyetin düzeyi.
Ülkemizde meslek hastalığı ana grupları:
- A Cetveli- Kimyasal maddelerle olan meslek hastalıkları
- B Cetveli- Mesleki deri hastalıkları
- C Cetveli- Mesleki solunum sistemi hastalıkları
- D Cetveli- Mesleki bulaşıcı hastalıklar
- E Cetveli – Fiziksel etkenlerle olan hastalıklar.
Meslek hastalıkları yapılan işle ve/veya çalışma ortamı koşulları ile ilgilidir.
Meslek hastalıkları en ideal Periyodik Sağlık Muayeneleri ile İşyeri Hekimliğince tespit edilebilir.
İLO Meslek hastalıkları tavsiye listesinde olup, ülkemizde olmayan hastalıklar;
- Sıcak çalışma ortamından kaynaklanan hastalıklar
- Ozon ve Osmiyuma bağlı hastalıklar
- UV ışınlarına bağlı hastalıklar
- Ruhsal ve Davranışsal bozukluklar.
En çok görülmesi gerektiği halde en az tanı konulan Meslek Hastalıkları Ülke mevzuatında B cetvelinde tanımlanmıştır.
Bir hastalığın meslek hastalığı olarak tanımlanabilmesi için yapılacak çalışmanın aşamaları;
- Hastalık tablosuna doğru bir klinik tanı konması
- Hastalığın işçinin şu anda çalıştığı işle ilişkisinin araştırılması
- Hastalığın çalışılan önceki işlerle olan bağlantısının araştırılması.
İşverenler kendilerine ilgili yerden intikal eden meslek hastalığını 3 İŞ GÜNÜ içinde SGK ya bildirmek zorundadır.
Sağlık sunucuları kendisine gelen vakanın bir iş kazası veya meslek hastalığı olması durumunda ayrıca 10 GÜN İÇİNDE SGK ‘na bildirmek zorundadırlar.
Mevzuata göre meslek hastalığı tanısı koyabilecek hastaneler; Meslek Hastalıkları Hastaneleri, Devlet Üniversiteleri Tıp Fakülteleri ve Devlet Eğitim ve Araştırma Hastaneleri.
Meslek hastalıkları listesindeki yükümlülük süresi aşılmış olsa bile, söz konusu hastalık Sosyal Sigortalar Yüksek Sağlık Kurulunun kararı ile meslek hastalığı sayılabilir.
Meslek hastalığını tespitine dair rapor ve belgeleri içeren meslek dosyaları karar işlemleri tamamlandıktan sonra ilgili SGK il müdürlüğü/ Sosyal Güvenlik Merkezi tarafından oluşturulacak “Meslek Hastalığı Arşivinde “ süre sınırlaması olmadan ve imha edilmeden muhafaza edilecektir.
Ülkemizde 3 meslek hastalıkları hastahanesi bulunmaktadır (İstanbul, Ankara, Zonguldak) Meslek hastalıkları hastanelerine sevk yolları;
- İşyeri hekiminin periyodik ve günlük muayeneleri sonunda sevkler
- Yataklı-yataksız sağlık kuruluşlarından sevkler
- Meslek hastalıkları hastanelerinin işyeri inceleme ve tarama muayeneleri sonunda davet
- Meslek hastalıkları hastanelerinde yapılan periyodik muayeneler sonucu meslek hastalığı şüphesi ile sevkler
- Sigortalının meslek hastalığı iddiası ile başvurusu
- İSGÜM ve İş Teftiş Bölge Müdürlüğü elemanlarının sevkleri ile.
Meslek hastalığına neden olan etkenlerin vücuda başlıca giriş yolları; Akciğerler (solunum), Deri (emilim), Ağız (sindirim).
Klinik tanı konmasının yanı sıra, hastalığın meslekle olan ilişkisinin de ortaya konması gerekir. Bunun için de hastalığın nedeni olan faktörün işyeri ortamında olduğu gösterilmelidir. Bu amaçla ortam ölçümleri ve önceki raporlardan yararlanılabilir.
Meslek hastalıkları tümüyle ÖNLENEBİLEN hastalıklardır.
Meslek Hastalıkları Sınıflandırılması
- Kimyasal kaynaklı meslek hastalıkları
- Ağır metaller
- Aromatik ve alifatik bileşikler
- Gazlar
- Fiziksel kaynaklı meslek hastalıkları
- Gürültü ve sarsıntı
- Tozlar
- Sıcak ve soğuk ortamda çalışma
- Düşük ve yüksek basınçta çalışma
- Radyasyon (iyonize olan ve olmayan)
- Biyolojik kaynaklı meslek hastalıkları
- Bakteriler
- Virüsler
- Psiko-sosyal kaynaklı meslek hastalıkları
- Depresyon
- Manik-depresif Sendrom
- Ergonomiye özensizlikten kaynaklanan meslek hastalıkları
Sosyal Sigorta Sağlık İşlemleri Tüzüğüne göre Meslek Hastalıklarının Sınıflandırılması
A GRUBU: Kimyasal nedenlerle olan Meslek Hastalıkları
B GRUBU: Mesleki Deri hastalıkları
C GRUBU: Pnömokonyozlar ve Diğer mesleki solunum sistemi hastalıkları
D GRUBU: Mesleki bulaşıcı hastalıklar
E GRUBU: Fiziki etkenlerle olan Meslek Hastalıkları
TOZ: Çeşitli büyüklükteki katı taneler için kullanılan genel bir sözcüktür. Tozlar çeşitli organik ve inorganik maddelerle aşınma, parçalanma, öğütme, yanma sonucu oluşan ve büyüklükleri 300 mikrona kadar değişen kimyasal özellikleri kendisini oluşturan kimyasal maddenin yapısına benzeyen maddelerdir. Kimyasal kökenli olarak
- Organik Tozlar
- Bitkisel kökenli tozlar (pamuk tozu, tahta tozu, un tozu, saman tozu vb.)
- Hayvansal tozlar (tüy, saç vb.)
- Sentetik bileşenlerin tozları (DDT, trinitro toluen vb.)
- İnorganik Tozlar
- Metal tozlar (demir, bakır, çinko tozu vb.)
- Metalik olmayan tozlar (kükürt, kömür tozu)
- Kimyasal bileşiklerin tozları (çinko oksit, manganez oksit vb)
- Doğal bileşiklerin tozları (mineraller, killer, maden cevherleri vb)
Tozlu İşlemler: Delik delme, kazma, patlatma, kırma , aşındırma, parçalama, öğütme, eleme, ayırma, karıştırma, kurutma, raspalama (yüzey temizleme), fırınlama, eritme, paketleme, nakliyat, depolama ve yüzeylerin işlenmesi gibi daha bir çok işlemler tozlu işlemlerdir.
Toza maruz kalan işçiler belirli bir süre sonra solunum yolu rahatsızlıklarına maruz kalabilmektedirler. Benzer şekilde biyolojik etkenler de zaman için de meslek hastalıklarına yol açabilmektedir.
Biyolojik Etkenlere Maruziyetin Olabileceği İşler Listesi:
- Gıda üretilen fabrikalarda çalışma
- Tarımda çalışma
- Hayvanlarla ve/veya hayvan kaynaklı ürünlerle çalışma
- Sağlık hizmetlerinin verildiği yerlerde, karantina dahil morglarda çalışma
- Mikrobiyolojik teşhis laboratuvarları dışındaki kliniklerde, veterinerlik ve teşhis laboratuvarlarındaki çalışmalar
- Atıkları yok eden fabrikalarda çalışma
- Kanalizasyon, arıtma tesislerinde çalışma.
Yurdumuzda meslek hastalığı vaka sayısının çok düşük olması Meslek Hastalığı olgularının saptanamaması veya saptanmamasıdır. Türkiyedeki toplam çalışanlar, toplam işkolları sayısı, gürültü, kimyasallar, toz ve deri hastalıkları vb. sağlık riskleri dikkate alındığında meslek hastalıkları vaka sayısının çok düşük olduğu söylenebilmektedir. Var olan meslek hastalıkları ortaya çıkarılamamakta, istatistikler düzenli tutulmamakta ve meslek hastalıklarının tedavileri yapılamamaktadır (Türkiyede).
Metal Duman Ateşi oldukça çok görülen bir rahatsızlıktır. Bir metalin ya da oksitlerinin dumanının solunmasından birkaç saat sonra ortaya çıkan akut bir durumdur. Önce ağızda kötü bir tat hissedilir daha sonra solunum yolları mukozası tahriş olur. İlerleyen saatlerde ise öksürük, göğüs daralması, halsizlik ve ishal kendini gösterir. Hastalığın etkisi 24 saatten çok daha fazla sürebilir.
Pnömokonyoz, genellikle bazı özel iş koşullarında çalışan kişilerde inorganik toz ya da zerrecikli maddenin akciğerlerde depolanması ve buna bağlı olarak gelişen doku reaksiyonu ile ilgili durumdur. Asbestoz ve silikoz bu gruba giren hastalıklardandır. Pnömokonyozun meslek hastalığı sayılabilmesi için, sigortalının, havasında pnömokonyoz yapacak yoğunluk ve nitelikte toz bulunan yer altı ve yer üstü iş yerlerinde toplam en az 3 yıl çalışmış olması şarttır. Bu süre Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kurulunun onayı ile indirilebilir.
Gürültü zararlarının meslek hastalığı sayılabilmesi için, gürültülü işte en az iki yıl, gürültü şiddeti sürekli olarak 85 dB ün üstünde olan işlerde en az 30 gün çalışılmış olması gereklidir.
Kronik kurşun zehirlenmesi için yükümlülük süresi 3 yıldır. Bir iş değişimi durumunda eğer hastalık 3 yıldan sonra ortaya çıkmışsa bu durumda önceki iş yerinin hastalıkta yükümlülüğü söz konusu değildir.
Akut arsenik zehirlenmesi için yükümlülük süresi 1 ay, kronik zehirlenme durumunda ise 1 yıldır.
Benzene bağlı lösemi için yükümlülük süresi 10 yıl, asbestozis ve silikozis için 10 yıl, bisinozis için 3 yıldır.
Raynaud’s Sendromu, el ve ayak parmaklarının soluklaşması ve soğuması ile seyreden durum olup dolaşım bozukluğu nedeniyle olur. Sebebi bilinmediği için sendrom adını almıştır. Sürekli sansıntı yapan makinelerle çalışan işçilerde görülebilir.
Silikoz, serbest silis taneciklerinin (kristal kuvars) solunum yoluyla alınması sonucu meydana çıkan sanayi parçacıklarının yol açtığı ağır bir hastalıktır. Madencilik, taş kesme, taşocağı çalışmaları, yol ve bina inşaatı, dinamitle kayaları patlatma ve çiftçilik, serbest silise maruz bırakılan mesleklerdir. Belirtilerin meydana gelmesi için genellikle 15- 20 yıl bu parçacıklara maruz kalmak gerekir. Fakat silise yoğun bir şekilde maruz kalınan kapalı alanlarda patlatma, yüksek kuvars içeren kayaları delerek tünel açmak ve temizleme tozu imalatı gibi işlerde çalışan korumasız işçiler bir yıldan kısa bir sürede silikoza yakalanabilirler.
Yanık; ısı, ışın, elektrik veya kimyasal maddelere maruz kalma sonucunda deri ve derialtı dokularda meydana gelen 1. 2. 3. Derece diye ayrılan yaralanmalardır.
Meslek Hastalıklarının Özellikleri:
- Meslek hastalığı tanımlanırken bu tanımlamada amaç önem kazanır. Koruyucu önlemlerin alınması amaçlanıyorsa, “Çalışanların çalışmaları sırasında karşılaştıkları, üretimden kaynaklanan çeşitli etmenlerle iyilik hallerinin bozulmasıdır” tanımı yeterlidir. Ancak tazmin düşüncesi ön plandaysa o zaman mutlaka bir kaybın oluşması gerekir ki bunun için bir ödeme yapılabilsin. Bu durumda ancak iş göremezliğe neden olan durumlar meslek hastalığı olarak nitelenir.
- Meslek hastalığı önlenebilir nitelikte bir olgudur. Önlenmesinde vücuda giriş yolunun bilinmesi önemlidir.
- Meslek hastalıkları, yalnızca bir tek etmenin değil, bir çok etmenin bir arada etkilediği olgulardır. Bunlar arasında beslenme, bireysel duyarlılık, kullanılan ilaçlar,sigara ve alkol alışkanlığı, şişmanlık vb. sayılabilir.
- Fizyolojik olarak insanın gereksinme duyduğu ortam koşulları, her zaman işin gerekleri ile bağdaşmaz. Sözgelimi soğuk hava deposunda çalışanlar için, işin işçiye değil, işçinin işe uydurulması gerekir.
- İş kazaları dışsal etkilerler ortaya çıkarken, meslek hastalıkları tersine içsel etkilerle ortaya çıkarlar. Meslek hastalıklarına yol açan etmenler, mutlaka vücuda çeşitli yollarla girdikten sonra, vücutta bir süreç yaşarlar.
- Fabrikaların çevresel atıkları dolayısıyla, benzer hastalık tabloları, o bölgede yaşayan kişilerde de görülmeye başlamıştır. Böylece meslek hastalıkları, giderek çevresel ve mesleksel hastalıklara dönüşmeye başlamıştır.
- Meslek hastalıkları, iş kazalarından farklı olarak, uzun zaman sürecinde de ortaya çıkabilirler. Ancak çok kısa sürede ortaya çıkabilen meslek hastalıkları da vardır. Ancak meslek hastalığına yakalanabilmenin koşulu, bir süre o işyerinde çalışmaktır. Bu süre maruz kalınan etmenin yoğunluğu ile ilgilidir.
- Meslek hastalıkları maruz kalmanın hemen ardından çıkabileceği gibi, yıllar sonra da görülebilir.
- Çalışma biçimlerinden kaynaklanan bir takım nedenlerle (duruş bozukluğu, psikososyal nedenler) ortaya çıkan hastalıklar vardır ki, bunlar da meslek hastalığı olarak nitelenmektedir.
- Meslek hastalığı tanısı konulabilmesi için, nesnel ve kesin ölçütlere gerek vardır.
- Meslek hastalıklarının diğer hastalıklardan farkı, kendilerine özgü tanı ve tarama yöntemleri vardır.
- Sağlık için zararlı olan çeşitli gaz halindeki maddelerin, eşik sınır değer (TLV) ve en yüksek izin verilebilir konsantrasyonlarının (MAC) izlenmesi zorunludur.
- Meslek hastalıkları konusunda çalışanların bilgilendirilmesi bir insan hakkıdır.
- Çalışma süresinin sınırlanması çabaları ile meslek hastalıklarının önlenmesi çabaları arasında yakın bir bağlantı vardır.
- Meslek hastalığını değerlendirirken hekim, hastasını ve hem de onun çevresini birlikte değerlendirmelidir.
- Meslek hastalıklarının bir toplumsal faturası vardır.
- Meslek hastalığı tanısı, o tanıyı alan işçinin yakın çalışma arkadaşları için erken tanı olanağı verir. Buna toplumsal düzeyde erken tanı denilir.
- Özel olarak korunması gereken kümelerin ( çocuk, kadın, göçmen, engelli vb.) meslek hastalıklarına yakalanma riski daha yüksektir.
- Meslek hastalıklarının yaptığı zedelenmeler genellikle geri dönüşü olmayan zedelenmelerdir.
- Meslek hastalıklarının önlenmesinde, vücuda giriş yolunun tıkanmasına yönelik kişisel önlemler, genellikle son çare olarak kullanılır.
- Meslek hastalıklarının önlenmesi bir ekip işidir.
- Meslek hastalıklarından korunmada: Yerine koyma, Yer değiştirme, Ayırma, Yaş yöntem, Havalandırma, Kapatma, Kişisel korunma araçları kullanılabilmektedir.
- Meslek hastalıklarının izlenmesi ve denetimi (dolayısıyla uygulama) yetersiz ise bütün yük işçiyi son çalıştıran işverenin üzerinde kalır.
- Meslek hastalığı tanısı, beraberinde tazminat, yüksek iş göremezlik ödentisi, çalışma ortamının geliştirilmesi için yatırım ve cezai sorumluluk getirdiği için, gözlerden saklanmaya çalışılabilmektedir.
- Toplumda meslek hastalıkları konusunda, politika üreten, uygulamaya yön veren , güçlü bir odak bulunması gereklidir.
